İnsan, hayatını devam ettirebilmesi için çalışmak zorundadır. İslâm, hem dünya hem de ahiret için çalışmayı ve aynı zamanda ikisi arasında makbul bir denge kurmayı ister. İslâm çalışmaya önem vermiş, insanın kimseye muhtaç olmadan hayatını sürdürebilmesi, çoluk çocuğunun nafakasını temin etmek için çalışıp kazanmasını kutsal ve değerli bir davranış olarak kabul etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de “İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır.” Necm 53/ 39 buyrulmuş, çalışmanın değeri açıklanmıştır. İslâm, iş ve ticaret hayatı ile ilgili çeşitli hukukî ve ahlâkî düzenlemeler yapmıştır. Peki çalışma, iş adapları nelerdir? İşte bunların bir kısmı;
a) İşverenin Hak ve Sorumlulukları:
• İyi niyetli olmak,
• İşini sağlam ve doğru yapmak,
• Hile ve haksızlıktan uzak durmak,
• İş yerinde gerekli önlem ve tedbiri almak,
• İşi ehil olanlara yaptırmak,
• İşçilere güçlerinin yetmeyeceği işleri vermemek,
• Kötü mal ve hizmet üreterek insanlara zarar vermemek,
• İşçinin haklarını gözetmek,
• Çalışanların hakkını, kararlaştırıldığı şekilde, tam ve zamanında vermek, Peygamber (sav): “İşçiye ücretini alın teri kurumadan veriniz.” İbn Mâce, Rühun, 4 buyurmuştur.
• Çalıştırdığı kişilerin ücretlerinin en azından temel ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda olmasına özen göstermek,
• Allah’ın haram kıldığı şeylerin üretim ve ticaretini yapmamak,
• İslâm’ın yasakladığı aldatma, rüşvet; kumar, tefecilik, yolsuzluk, faiz, gasp, hırsızlık, haksız kazanç vb. gayr-i meşru kazanç yollarına sapmamak, bunlardan sakınmak,
• Görevi kötüye kullanmak, adam kayırmak, kamu malını şahsi işlerinde kullanmak, kamu kaynaklarını çarçur etmek gibi bütün yolsuzluk çeşitlerinden uzak durmak.
b) İşçinin Hak ve Sorumlulukları:
• İyi niyetli olmak,
• İşini sağlam ve doğru yapmak,
• Hile ve haksızlıktan uzak durmak,
• Üstlendiği işe gerekli özen ve titizliği göstermek,
• Kötü mal ve hizmet üreterek insanlara zarar vermemek,
• Meslekî bilgi ve ehliyetini geliştirmek,
• Kendisine emanet edilmiş, alet, malzeme ve eşyanın bakım ve muhafazasına özen göstermek,
• Kasıtlı olarak işverene zarar vermişse, bu zararı tanzim etmek,
• İşverenin haklarını gözetmek,
• Aldıkları ücretin helâl olması için, kendilerine verilen işleri belirtilen zamanda ve istenilen ölçülerde yapmaya gayret etmek,
• Yapmayacağı, yapamayacağı görevleri talep etmemek,
• Meşru ihtiyaçları hariç iş süresinde çalışmak,
• Görevini aksatmamak, iş saatlerinde başka işlerle meşgul olmamak,
• Giriş çıkış saatlerine dikkat etmek.